کتاب دون کیشوت – جلد دوم، اثری ارزشمند از میگل د سروانتس است که همگان آن را سرآغاز رمان‌نویسى نوین در جهان و شاهکارى بى‌نظیر مى‌دانند. مشهورترین اثر ادبى جهان که بیش از پنجاه سال پیش، توسط مترجم توانا و نامدار مرحوم محمد قاضى از زبان فرانسوى یعنى زبان دوم به فارسى برگردانده شده بود.

داستان کتاب دون کیشوت درباره یک نجیب‌زاده معمولی است که پس از خواندن داستان‌های بیشمار درباره شوالیه‌های ماجراجو، تحت تأثیر شجاعت و دلاوری این افراد قرار می‌گیرد و تصمیم می‌گیرد خود نیز یک شوالیه شود.

پهلوان نامدار کتاب دون کیشوت، دون کیخوته دلامانچا است. او ساده و بى‌پیرایه است و به باور ساکنان دشت مونتى‌یل هرگز پهلوانى پرهیزکارتر، عاشق‌تر و دلیرتر از او به جهان هستى گام ننهاده است.

در کتاب دون کیشوت (Don Quixote) ویژگی‌هایی چون دورى گزیدن از پیرایه‌هاى معمول در ادبیات، عدم استفاده از شعر و مدح و سایر تفسیرهاى زاید در آغاز کتاب، و ارائه متنى قابل‌ فهم و ساده دیده می‌شود.

در ترجمه پیشین که مترجم فرانسوى کتاب دون کیشوت، علیرغم آگاهى از تاریخ و ادبیات اروپا، متأسفانه به خوبى متوجه برخى ضرب‌المثل‌ها و آیین‌هاى مردم اسپانیا در آن زمان، نشده است. به همین دلیل گاهى به کژراهه افتاده است. همچنین اسامى مورد استفاده در آن ترجمه، همگى با تلفظ فرانسوى ضبط شده‌اند که البته خطاست. به ویژه نام کتاب که به جاى «دن‌کیخوته» به «دن‌کیشوت» تبدیل شده و متأسفانه به همین نام در ایران شهرت یافته است.

نام نویسنده نیز به جاى «میگل‌ د.سروانتس» به صورت «میگوئل دوسروانتس» چاپ شده است. جز این‌ها در برخى موارد، گفت‌وگوها و… هم خالى از اشتباه نیست. میگل‌ د.سروانتس (Miguel de Cervantes) رمان‌نویس، شاعر، نقاش و نمایشنامه‌نویسی اسپانیایی به تاریخ ۱۵۴۷ بود. میگل به مطالعه برخی از آثار ادبی در اسپانیا می‌پرداخت و تحت تأثیر هنر ایتالیایی قرار گرفت. در بخشی از کتاب کتاب دون کیشوت – جلد دوم می‌خوانیم:

در جلسه گفتگو، خواهرزاده دون کیخوته و مستخدمه نیز حضور داشتند و با مشاهده صحنه، اشکریزان و خوشحال، سپاس خداوند را به جاى آوردند که ارباب خانه را بهبودى بخشیده است. ماجرا به خوشى پیش مى‌رفت تا اینکه کشیش برخلاف قرار پیشین، و به منظور آزمایش بیشتر میزبان و اطمینان کامل از روند بازگشت موفقیت‌آمیز عقل و شعور او، موضوع بحث را تغییر داد و خبرى را نقل کرد که به تازگى از پایتخت دریافت کرده بود.

سلطان عثمانى با سپاه و تجهیزات فراوان، از تنگه بسفر گذشته، ولى هنوز معلوم نیست به کجا مى‌خواهد برود. کسى نمى‌داند طوفانى که او به پا خواهد کرد، کدام ساحل را در کشورهاى مسیحى در مى‌نوردد. همین امر موجب شده جهان مسیحیت، غیر از آمادگى همیشگى، تصمیم به تسلیح بگیرد. پادشاه ما نیز دستور استحکام مواضع را در سواحل ناپل، سیسیل و مالتا صادر و سپاه مستقر در آن مناطق را براى شرکت در جنگ، آماده کرده.

دون کیخوته گفت:

در مورد نگهدارى کشور در حالت آماده‌باش و جلوگیرى از غافلگیر شدن در برابر هجوم دشمن، پادشاه ما همچون سربازى دوراندیش و وظیفه‌شناس عمل کرده، ولى اگر ایشان نظر مرا در این باره بپرسد، راهکارى ارائه مى‌دهم که مى‌دانم هرگز در خیال و اندیشه او نبوده و نیست.

کشیش با شنیدن این سخن، اندیشید: «بیچاره دون کیخوته! خداوند به او کمک کند. انگار باز مى‌خواهد از قله جنون، به گرداب حماقت سقوط کند!»