اندر آداب و احوال

بسیار شکیبا و مهربان و اغلب خاموش بود. روش‌بینی و انصافِ او در داوری نمونه بود و همین ویژگی‌ها او را از قضای پرغوغا و از غوغاییان زمانه دور می‌کرد. در سخن‌گفتن، نکته‌سنجی و طنزآوریِ فراوان داشت (فصلنامۀ بخارا، مرداد 1387). “غ. داوود” نام مستعار منوچهر صفاست که نوشته‌های طنزآمیز خود را در مجلات علم و زندگی، کتاب هفته و فردوسی منتشر می‌کرد. این کتاب تنها مجموعۀ طنز این نویسنده است و شامل آثار داستان‌گونۀ انتقادی ـ اجتماعی اوست که در دهه‌ های 1330 و 1340 تحریر کرده است. منوچهر صفا در این کتاب در مقام یک راوی عادی و البته آگاه به جهان بیرون (بخوانیم فرهنگ دیگری) و هوشیار به جهان درون (بخوانیم فرهنگ خودی) از تناقض‌های فرهنگی سخن می‌گوید و به هجوِ مظاهر مدرنیستی زندگی روزمرۀ ایرانی می‌پردازد. از این‌رو یکی از مضامین اصلی آثار او در این کتاب، نمایاندن تناقض میان سنت و مدرنیتۀ درونی‌نشده و شبه مدرنیسمی است که مشخصاً از اواسط دهۀ 1330 آغاز می‌شود. کار مؤلف در این اثر بازنمایی عمیق ابتذال زندگی کاریکاتوریستی آدم‌های گرفتار در چنبرۀ روابط بیمارگونه با محیط است که فاصلۀ میان فضایل پذیرفتۀ اجتماعی و واقعیت‌های موجود و رابطۀ معکوس میان آنچه هست و آنچه سودایش را در ذهن دارند، موقعیتی طنزآمیز به وجود می‌آورد. در چنین فضایی است که عبارت “عفت عمومی” و ادعای نظارت حکومت وقت بر اخلاق، مضحکه‌ای بیش نیست که تنها می‌شود آن را دستمایۀ طنز قرار داد.

توجه به صناعت و ساختار این کتاب و توجه جدی مؤلف به پس‌زمینه‌های اجتماعی و سیاسی و نگاه بی‌طرفانه و عمیق به پدیده‌های اجتماعی، منوچهر صفا (غ. داوود) را از دو گروه از طنزنویسان هم‌دوره‌اش متمایز می‌سازد: گروه اول، برخی فکاهی‌نویسانی هستند که در سطح پدیده‌های اجتماعی مانده‌اند و نگاه کاونده ندارند و گروه دوم طنزنویسانی هستند که نگاه آنان به طنز کارکردگرایانه است. از این‌رو سودای ارایۀ پیام و داشتن تعهد و مسئولیت هنرمندانه، آنان را به بیانیه‌نویسی سوق داده است که نتیجتاً توجه به صناعت و ساختار ادبی قربانی شده است.

متن این کتاب نخستین بار در تابستان 1357 منتشر شده که فقط دربردارندۀ هفت باب از نوشته‌های ایشان بوده است. اما در چاپ جدید، به غیر از شعر “حلیم‌نامه” تمام نوشته‌های طنز ایشان که در دسترس بوده و مجموعاً 12 باب را دربرمی‌گیرد، جمع‌آوری شده است. ناشر به رسم امانت سبک نوشته‌های را حفظ کرده و به جز یکدست‌کردن رسم‌الخط و اصلاح سجاوندی‌ها هیچ‌گونه دخل و تصرفی در متن نکرده است.